Kimi kandırıyoruz?

Araştırmaya göre insanlar daha az gayret gerektiriyorsa doğru olanı yapmaktan çok yalan söyleme ve hileye eğilimli.

Bilimciler insanların ahlak kuralları dışında hareket etmeye ne derece istekli olduklarını test ettiler ve sonuca ulaşmak için çok fazla enerji harcamak gerekmiyorsa bu yola başvurduklarını tespit ettiler. Bulguların, yardım ve hayır çalışmalarını geliştirmek için iyi bir fırsat olduğu düşünülüyor.
Toronto Üniversitesi’nden Rimma Teper, yönetmiş olduğu projeye ilişkin olarak “İnsanlar eğer kural ihlali apaçık olmayacaksa hile yapmaya çok daha eğilim gösteriyorlar. Örneğin bir kişinin yardım talebini açıkça reddetmektense yalan söyleyebiliyorlar.”

Çalışma sırasında katılımcılara sistemde bir hata olduğu söylendikten sonra bilgisayar üzerinde çalışan bir matematik testi uygulanmış. Bunlar arasından bir gruba boşluk tuşuna basıldığı zaman sorunun cevabının ekranda görüneceği, diğer gruba ise sorunun görünmesini takip eden beş saniye içinde boşluk tuşuna basmazlarsa cevabın görüneceği söylenmiş.
Makalenin yazarlarından Prof. Michael Inzlicht, fiziksel olarak düğmeye basmak zorunda olmayan ikinci grubun hile yapmaya daha eğilimli olduklarını söylüyor. Aynı zamanda deneklere, öğrenme engeli olan bir öğrenciye testi yapması için gönüllü olarak yardım edip edemeyecekleri sorulmuş. İlk denek grubuna ekranda beliren ‘evet’ ve ‘hayır’ tuşlarına basma seçenekleri sunulmuş. Diğer gruptansa gönüllü olmak için sayfanın altında yer alan bir bağlantıyı takip etmeleri ya da basitçe bir sonraki soruya geçme seçeneğine tıklamaları istenmiş. Deney sonucunda ‘evet’ ya da ‘hayır’ seçenekleri arasında açıkça tercih yapmaları gereken grubun diğer gruba oranla 5 kat daha fazla gönüllü oldukları görülmüş.
Teper ‘hayır’ tuşuna basarak bir yardım isteğini açıkça geri çevirmenin insanlar için daha zor gibi olduğunu söylüyor, “Hayır seçeneği yerine ‘devam’ tuşunun kullanılması halinde kişiler doğru olanı yapmaktan kurtulduklarını düşünüyorlar. Bu yönlendirici etki üzerinde duyguların önemli bir rolü olduğunu düşünüyoruz. İnsanlar doğru olanı yapıp yapmama seçeneğiyle yüzleştiklerinde suçluluk ve utanma gibi bir çok duygu işin içine giriyor ve onları ahlaki seçeneğe yönelmeleri konusunda etkiliyor. Fakat ahlaki kuralları ihlalin daha pasif olduğu durumlarda kişilerin yanlışa yöneldikleri görülüyor çünkü söz konusu duygular bu hallerde muhtemelen o kadar da yoğun olarak işin içine girmiyor.”
Kişileri yardım kampanyalarına ikna etmek için karşılarına ‘evet’ ya da ‘hayır’ seçeneklerini fiili olarak tercih edecekleri bir sistem getirmek, bu kampanyalardan daha etkili sonuçlar alınmasını sağlayacak gibi görünüyor.